Spreekoefeningen voor ‘moeilijke’ sprekers

In het Vlaamse onderwijs is sinds kort het M – decreet van toepassing. Dit decreet stimuleert leerlingen uit het buitengewoon onderwijs om de overstap te maken naar het reguliere onderwijs. Leerlingen met bijvoorbeeld autisme vinden daardoor nog sneller dan vroeger de weg naar het reguliere onderwijs. Daar participeren ze aan alle onderwijsactiviteiten, eventueel met extra steun van een GON – begeleider. Toch blijven een aantal opdrachten niet evident. Een deel van de leerlingen met autisme vindt het bijvoorbeeld erg moeilijk om voor een groep te spreken en oogcontact te maken met de klas. (student’s learning profile) Deze good practice toont hoe een tablet de drempel van een spreekoefening kan verlagen. Hanne Rosius begeleidde een leerling met autisme in het reguliere onderwijs. Haar leerling zat in het derde leerjaar toen hij voor het eerst een spreekbeurt moest geven. Hij moest een boek lezen, er een creatieve verwerking van maken en dat aan de klas voorstellen. Deze opdracht bevatte meer dan één drempel: de leerling las niet graag, was niet graag creatief bezig in de klassieke zin van het woord én sprak nooit in de klas. Hij hield wel van tablets. (student’s interests) Samen met de GON – begeleider en de klasleerkracht werd er gezocht of werken met de tablet een uitweg kon bieden om de opdracht toch met succes uit te voeren. (product – differentiation) De school had immers een koffer met tien tablets ter beschikking.

De leerling las het boek ‘de GVR’ van Roald Dahl. In dat boek vangt een reus dromen en bewaart die in zijn grot om later in de kamers van kinderen te blazen. Tijdens de GON – sessie werd er besloten om het rek vol potten met dromen te schilderen. Via de tablet nam de leerling op voorhand stukjes van zijn spreekbeurt op. Hij deed thuis in zijn vertrouwde omgeving. Het feit dat hij zijn spreekbeurt kon opnemen tot hij tevreden was, werkte geruststellend. Via de app green screen by do ink koos hij een passende achtergrond voor het filmpje. De werking van de app vond hij interessant en dat stimuleerde hem om door te zetten. De filmpjes werden later met behulp van de app aurasma als augmented reality achter de verschillende potten op het schilderij geplaatst. Dit deed de leerling allemaal zelfstandig. Zijn sterkte op vlak van tabletgebruik compenseerde in deze toepassing zijn minder sterke vaardigheden. (readiness)

Op de dag van de spreekbeurt leidde de leerling zijn werk kort in. Het ‘live’ spreken voor de klas werd daardoor beperkt tot een aantal zinnen. Hij deelde vervolgens de tablets uit en de leerlingen konden zijn schilderij scannen en zo verschillende delen van zijn spreekbeurt beluisteren en bekijken.

De medeleerlingen waren verbaasd over de creativiteit van de toepassing en de augmented reality verraste hen. Daarom reageerden ze positief op de spreekbeurt en kreeg de leerling toch zijn succeservaring. Dit opende de weg naar volgende opdrachten.

[1] GON staat voor ‘geïntegreerd onderwijs’. GON – begeleiders ondersteunen leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in het reguliere onderwijs.

Schilderij verrijkt met augmented reality

Filmpje gemaakt met green screen

Spreekangst komt uiteraard niet alleen (en ook niet altijd) voor bij leerlingen met autisme. Het bovenstaande voorbeeld inspireerde Ulrike Custers, een leerkracht uit het secundair onderwijs, om een gelijkaardige toepassing te ontwerpen voor anderstalige nieuwkomers in haar klassen in het secundair onderwijs. Door de vluchtelingencrisis stromen immers heel wat leerlingen het Vlaamse onderwijs binnen die geen Nederlands spreken of begrijpen. Zij krijgen een jaar apart OKAN - onderwijs om Nederlands te leren (individualized program) en worden daarna opgenomen in de reguliere klassen. Ook voor deze leerlingen is spreken voor de klas geen evidentie. Vanuit de overtuiging dat de oorzaak van spreekangst er niet toe doet, besloten Hanne en Ulrike om samen na te denken of de mogelijkheid om met de tablet spreekoefeningen op te nemen ook voor anderstalige nieuwkomers het spreken kan faciliteren. Tegelijk werd er verder nagedacht over hoe via de toepassing ook het spreken zelf verbeterd kan worden. Op die manier wordt er niet louter ingespeeld op interesse – en profielverschillen tussen leerlingen, maar ook op hun vaardigheidsniveau op vlak van spreken. (student’s readiness). Ulrike geeft wekelijks een korte spreekoefening over actualiteit. Leerlingen moeten dan een actuele gebeurtenis naar keuze naar voor brengen en met behulp van de W – vragen (wie, wat, waar, wanneer, waarom) toelichten. Deze reguliere spreekoefeningen worden een zestal keer per jaar vervangen door een spreekoefening via de tablet. Ulrike maakt daarbij gebruik van diverse apps die de mogelijkheid bieden om aan een beeld of animatie gesproken woorden toe te voegen. Belangrijke voorwaarde bij de selectie van de apps is dat de opname herhaald kan worden tot de leerling helemaal tevreden is over formulering en articulatie van zijn boodschap. Zo kan ze het geven van en aanpassen aan feedback gemakkelijk stimuleren. Ze gebruikt een waaier van apps waaruit leerlingen kunnen kiezen: tellagami, ShowMe, AdobeSpark, Aurasma, Fotobabble, Morfo en Book Creator.

Filmpje gemaakt in Morfo

Het aantal apps zorgt ervoor dat er voldoende variatie is voor leerlingen en dat je een keuzemogelijkheid kan aanbieden (student’s interests). De manier waarop er met de apps gewerkt wordt, is telkens hetzelfde opdat de spreekvaardigheid voldoende ondersteund en gestimuleerd wordt. De spreekoefening wordt steeds aangepakt volgens de OVUR – strategie (oriënteren, voorbereiden, uitvoeren, reflecteren), aangezien die een belangrijke plaats inneemt in het leerplan en leerlingen er vertrouwd mee zijn.

• Stap oriënteren: in deze stap werken we aan de conceptualisatie van de spreekoefening. De leerlingen kiezen een onderwerp en denken na of zoeken op wat ze hierover willen vertellen. Ze kunnen dit noteren in kernwoorden, beelden verzamelen, …
• Stap voorbereiden: hier werken de leerlingen aan de formulering van hun boodschap. Ze kiezen de juiste woorden en formuleren correcte zinnen om hun boodschap duidelijk te kunnen overbrengen. Het is belangrijk dat hier een feedbackkans ingebouwd wordt. Dit is immers een ideale kans om in functie van concrete leerbehoeften aan woordenschatverrijking te doen.
• Stap uitvoeren: de leerlingen articuleren hun boodschap via de opnamefunctie van de app. Dit kan in het klaslokaal, in een aparte ruimte of thuis gebeuren. Belangrijk is dat de leerling zich veilig genoeg voelt om te spreken. Voor anderstalige leerlingen wordt feedback nu cruciaal. De leerling kan samen met de leerkracht of medeleerlingen de eerste opname beluisteren en bekijken waar er aangepast moet worden. In een tweede opname probeert de leerling de feedback te integreren.
• Stap reflecteren: het eindproduct wordt klassikaal beluisterd. De leerling probeert in kaart te brengen wat hij heeft bijgeleerd en waar hij de volgende keer nog op moet letten.

Ulrike ontwierp samen met Alessandro Voets (leerkracht in opleiding) een instructiefiche om de leerlingen door de spreekoefening te loodsen. Deze fiche kunnen ze elke oefening opnieuw gebruiken.

Het werd meteen duidelijk dat deze toepassing een aantal troeven heeft. Op technisch vlak zijn er weinig drempels. De leerlingen krijgen allemaal een tablet in handen, maar zijn er voorzichtig mee. Het nieuwe toestel motiveert hen, het welbevinden in de les is hoog. De leerlingen willen alles uittesten. Daardoor zijn de leerlingen snel weg met de gebruiksvriendelijke apps. Vermits Ulrike vooral met gratis apps werkt, is de duur van een filmpje beperkt. Dit is een voordeel omdat leerlingen kort en bondig de kern moeten vertellen en voldoende ruimte over hebben om te focussen op hun taalgebruik. In een gewone spreekoefening vertellen leerlingen vaak langer zonder dat ze inhoud overbrengen. Het feit dat je meerdere malen iets kan inspreken, is geruststellend voor veel leerlingen. De eindproducten zien er tof uit. De meeste leerlingen zijn trots over hun eindresultaat. De tablet ondersteunt de taalproductie van de leerlingen. De gekozen apps bevorderen het leerrendement en zorgen ervoor dat leerlingen meer aandacht aan articulatie besteden. Leerlingen begonnen na een tijdje spontaan extra feedback te vragen wanneer ze daar nood aan hadden. Eén van de anderstalige leerlingen liet haar eerste opname vaak horen aan de leerkracht. Ze vroeg om concrete feedback die ze dan in een tweede opname probeerde toe te passen. De toepassing laat toe dat sterkere leerlingen zelfstandiger werken en de leerkracht meer tijd kan investeren in haar leerlingen met een andere thuistaal. Wanneer sterkere leerlingen eerder klaar zijn, kunnen ze helpen om feedback te geven op de articulatie (uitspraak) van andere leerlingen. Ulrike merkt ook een aantal aandachtspunten op. Sommige leerlingen verliezen zich in hun enthousiasme voor de tablet en de gebruikte apps. Ze besteden te veel tijd met het exploreren van alle mogelijkheden van de app en hebben daardoor minder aandacht voor de opdracht. Andere leerlingen nemen de opdracht wel serieus en gebruiken de app en tablet enkel in functie van de spreekopdracht. Dit leidt, samen met niveauverschillen, tot het vergroten van tempoverschillen in de klas. Een oplossing hiervoor is het werken met een timer. Leerlingen maken zich wat ook zorgen over wat er met de opnames zal gebeuren. Ze willen niet dat het op sociale media zal verschijnen. Daarom koppelt Ulrike ook een les mediawijsheid over netiquette aan de toepassing.